Zarf fiİller (gerundiumlar) hareket hali ifade eden fiil şekilleridir.
Çekilmeyen fiil şekilleridir. Ne isim, ne fiil çekim eki alırlar. Kelime münasebetlerinde ve cümlede zarf olarak kullanılırlar.
Hareket halinden başka bilhassa bazıları devamlılık, zaman ve sebep gibi zarf fonksiyonlarını da ifade ederler.
Bir vazifesi de birleşik fiil yapmaktır.
Fiil kök ve gövdelerine gerundium ekleri getirmek suretiyle yapılırlar.
Gerundium ekleri şunlardır:
1. –a, -e
Bugün bu ek çift kullanılır: koş-a koş-a, gid-e gid-e gibi.
Tek kullanıldığı zaman birleşik fiil yapar: çek-e bil, çık-a gel gibi. Yalnız saatlerde “geç-e, kal-a” diye tek olarak kullanılmaktadır.
2. –ı, -i, -u, -ü
Yalnız birleşik fiil yapmakta kullanılır: al-ı ver, çek-i ver, sor-u ver, gör-ü ver gibi.
3. –ıp, -ip, -up, -üp
Çok işlek bir gerundium ekidir: gel-ip, uyu-y-up, gör-üp gibi.
4. –arak, -erek
Çok işlektir: koş-arak, başla-y-arak, gül-erek gibi.
Gerundiumlar ek almaz. Onun için gelerek-ten, giderek-ten gibi kullanılışlar yanlıştır.
5. –ınca, -ince, -unca, -ünce
Çok işlektir. Hareket halinden başka bilhassa zaman fonksiyonu belirlidir: yap-ınca, gid-ince, oku-y-unca, düş-ünce gibi.
Devam ve kadarlık görevinde yanına “kadar” edatı getirilmektedir: yakala-y-ınca-y-a kadar, unut-unca-y-a kadar gibi.
6. – alı, -eli
Bir devamlılık gerundiumudur: gel-eli, otur-alı gibi. “beri” edatı ile çok kullanılır: gideli beri, göreliden beri gibi.
7. –madan, -meden
Olumsuz gerundium ekidir. Çok işlektir: bil-meden, konuş-madan gibi.
8. –ıcak, -icek
Ağızlarda vardır: al-ıcak, gel-icek gibi.
9. –uban, -üben
Eskiden kullanılırdı: dur-uban, gel-üben gibi.
10. –ışın, -işin, -uşun, -üşün
Anadolu ağızlarında görülür: gel-işin, başla-y-ışın gibi.
11. –ken
İsim fiilinin gerundium ekidir: i-ken gibi. Diğer fiillerin sonuna gelip birleşik gerundium yapar: gelir-ken, yapar-ken gibi.
12. –dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, -tukça, -tükçe gibi.
-dık, -dik partisipinin eşitlik şeklidir. Gerundium gibi kullanılmaktadır: git-tikçe, susa-dıkça, vur-dukça, bil-dikçe gibi.
13. –anda, -ende
Azeri sahasında görülür: gel-ende, vur-anda gibi.
14. –dığınan, -diğinen
-ınca, -ince karşılığı olarak ağızlarda gerundium gibi kullanılır: gel-diğinen, al-dığınan gibi.
